Wat is schematherapie?

Schematherapie is een integratieve vorm van psychotherapie, ontwikkeld door Jeffrey Young. De therapie richt zich op hardnekkige patronen in denken, voelen en doen, vaak ontstaan door onvervulde emotionele basisbehoeften in de kindertijd. Binnen schematherapie staan drie pijlers centraal:

1. De taal van modi, schema’s en basisbehoeften

Schematherapie werkt met het idee dat ieder mens fundamentele emotionele basisbehoeften heeft. Als deze in de jeugd onvoldoende zijn vervuld, kunnen er negatieve overtuigingen (schema’s) ontstaan, zoals ‘ik ben niet belangrijk’ of ‘anderen zijn niet te vertrouwen’. Wanneer zulke schema’s worden geactiveerd, ontstaan er gemoedstoestanden—zogeheten modi—die het gedrag en gevoel in dat moment bepalen.

Er worden vier soorten modi onderscheiden:

Kindmodi: Emotionele pijn uit het verleden komt naar voren.
Copingmodi: Overlevingsstrategieën om pijn niet te voelen (zoals vermijden of pleasen).
Kritische modi: Interne kritische stemmen die ontstaan zijn vanuit negatieve jeugdervaringen.
Gezonde Volwassene: De kant die zelfzorg biedt, grenzen stelt en gezonde keuzes maakt.

2. De therapeutische relatie: limited reparenting

Schematherapie maakt gebruik van een warme, betrokken behandelrelatie. De therapeut fungeert als een ‘gezonde ouder’ binnen professionele grenzen en biedt de cliënt nieuwe ervaringen die kunnen helpen om oude pijn te helen. Dit wordt ook wel limited reparenting genoemd. De therapeut sluit persoonlijk aan bij de gemiste behoeften van de cliënt, biedt zorg en richting, maar confronteert ook op een empatische wijze en stelt grenzen wanneer nodig. De rol die de therapeut daarbij inneemt lijkt in de beginfase van de therapie op die van een ouder van een jong kind, vandaar de term ‘limited reparenting’. Deze rol verandert van meer richting gevend in meer coachend in de midden fase van de therapie, en meer autonomie gevend aan het eind van de therapie.

3. Integratie van cognitieve, gedragsmatige en emotiegerichte technieken

Schematherapie combineert inzichten uit verschillende therapievormen en gebruikt zoveel mogelijk evidence based technieken. Vooral de emotiegerichte technieken maken de therapie krachtig.

Imaginaire rescripting (ImRs):

ImRs is een techniek waarbij (het verloop van) gevisualiseerde traumatische gebeurtenissen wordt herschreven. Door het levendig voorstellen van deze veranderde verloop van gebeurtenissen worden corrigerende emotionele ervaringen gegenereerd die kunnen leiden tot klachtvermindering. ImRs is een bewezen effectieve behandeling voor diverse psychische klachten. Drie meta-analyses (Morina et al, 2017; Kip et al, 2023; Kroener et al, 2023) tonen aan dat ImRs een veelbelovende behandeling is voor verschillende andere stoornissen, zoals angst- en dwangstoornissen (Strachan et al, 2020). Voor meer informatie over deze techniek, zie www.imrsl.nl.

Stoelentechniek

Een andere veelgebruikte techniek is de stoelentechniek waarbij stoelen worden gebruikt als representaties van de verschillende modi. Op een stoel geeft de client een stem aan een van de modi. Door vervolgens uit die stoel op te staan neemt de client niet alleen fysiek maar ook emotioneel afstand van die modus. Met die afstand kunnen de modi bewerkt worden; onderhandeld met beschermende copingmodi, tegenspreken van kritische modi en valideren en versterken van de gezonde modi.

Behandeldoelen

De behandeling is erop gericht om:

De behoeften van het Kind te herkennen en alsnog te vervullen;
De Kritische kanten (innerlijke stem die oordeelt, afwijst of eist) te verminderen;
Copingstrategieën als vermijding of omkering minder noodzakelijk te maken;
De Gezonde Volwassene te versterken, zodat de cliënt zelf leiding kan nemen in het omgaan met emoties, relaties en keuzes.

Fasering van de therapie

De behandeling kent een duidelijke structuur van drie fasen:

1. Beginfase

Focus op het leren herkennen van schema’s en modi in de dagelijkse praktijk, en daarnaast het opdoen van corrigerende emotionele ervaringen met behulp van technieken zoals imaginaire rescripting en stoelentechniek.

2. Middenfase

Cliënt leert actief nieuw gedrag uitproberen in de sessie en stapsgewijs daarbuiten, de Gezonde Volwassene te versterken, en meer regie te nemen in het dagelijks leven. De therapeut ondersteunt hierin als coach.

3. Eindfase

De cliënt past de geleerde inzichten zelfstandig toe in het dagelijks leven, maakt belangrijke keuzes en neemt duurzame stappen richting herstel. De therapeut ondersteunt vanaf de zijlijn.

Effectiviteit schematherapie

Schematherapie heeft zich de afgelopen decennia bewezen als een krachtige en effectieve behandelvorm, met name voor persoonlijkheidsstoornissen. Uit onderzoek blijkt dat schematherapie in individuele setting bijzonder effectief is in de behandeling van de borderline persoonlijkheidsstoornis (Giesen-Bloo et al., 2006; Nadort et al., 2009). Ook in groepsverband zijn sterke resultaten gevonden voor deze doelgroep (Arntz et al., 2023).

Daarnaast toont onderzoek aan dat schematherapie effectief is bij cliënten met cluster C persoonlijkheidsstoornissen (Bamelis et al., 2014) en depressieve stoornissen (Renner et al., 2016). Verder zijn er veelbelovende aanwijzingen dat schematherapie ook ingezet kan worden bij therapieresistente angst- en dwangstoornissen (Woelk et al., submitted) en eetstoornissen (Simpson et al., 2010).

Opleiding tot schematherapeut

Nederland kent de Vereniging voor Schematherapie (VSt). Op de website van de vereniging kun je alle voorwaarden vinden om geregistreerd te worden als erkend schematherapeut. Je kunt een uitgebreide beschrijving van de voorwaarden tot registratie vinden op hun website: www.schematherapie.nl. Kort gezegd zijn de vereisten:

een BIG geregistreerd beroep als GZ-psycholoog, psychotherapeut of Klinisch Psycholoog,
50 uur VSt geaccrediteerde training in schematherapie
40 uur supervisie
voldoende werkervaring

Er is ook de mogelijkheid om je als schematherapeut te laten registreren bij de International Society for Schema Therapy (ISST). Je kunt een beschrijving van de vereisten tot registratie bij deze vereniging vinden op https://schematherapysociety.org/. Kort gezegd zijn de vereisten:

een Master in psychologie en gecertificeerd zijn om therapie te geven in het land waarin je verblijft
40 uur ISST geaccrediteerde training
40 uur supervisie
voldoende werkervaring